Η πολύμηνη παραβίαση κυπριακών θαλάσσιων ζωνών και η πρόσφατη ένταση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις με ευθύνη της Τουρκίας, οδήγησε την Ευρώπη στην έκτακτη σύγκληση της Συνόδου των αρχηγών κρατών της Ένωσης.
Το μεγάλο ερώτημα είναι αν η Ευρώπη είναι σε θέση να αναπτύξει μία κοινή και ενεργητική πολιτική έναντι της Τουρκίας, ικανής να αναχαιτίσει τον αυξανόμενο εθνικιστικό επεκτατισμό της γειτονικής μας χώρας. Στο επίκεντρο μίας τέτοιας πολιτικής θα ήταν, ανάμεσα σε άλλα μέτρα, η υιοθέτηση ενός πλαισίου ουσιαστικών κυρώσεων έναντι της Τουρκίας, προκειμένου η γειτονική μας χώρα να περιορίσει την αναθεωρητική πολιτική της.
Η ανάπτυξη μίας τέτοιας πολιτικής δεν είναι εύκολη υπόθεση, κυρίως λόγω των ισχυρών διμερών σχέσεων κάποιων κρατών μελών με την Τουρκία, αλλά και ο έντονος προβληματισμός γύρω από οικονομικά θέματα και τη μετανάστευση. Η Γερμανία, για παράδειγμα, ακολουθεί για την ώρα μία ήπια στάση, λαμβάνοντας υπόψη τις ισχυρές εμπορικές της σχέσεις, τους ψηφοφόρους τουρκικής καταγωγής, αλλά και την πίεση του μεταναστευτικού. Το τελευταίο αποτελεί σημαντικό εσωτερικό πολιτικό πρόβλημα για τη χώρα αυτή. Την ίδια στιγμή η Ισπανία και η Ιταλία παρακολουθούν στενά την εξέλιξη της τουρκικής οικονομίας, αφού η έκθεση των τραπεζών τους στην Τουρκία είναι μεγάλη. Οι ισπανικές τράπεζες είναι οι πλέον εκτεθειμένες, με 64 δισ. δολάρια τουρκικό χρέος. Οι ιταλικές τράπεζες βαρύνονται επίσης με 21 δισ. και οι γερμανικές με 9 δισ. δολάρια. Φαίνεται λοιπόν ότι μεγάλο μέρος του ευρωπαϊκού τραπεζικού τομέα είναι όμηρος των εξελίξεων στην τουρκική οικονομία και αυτό αναπόφευκτα επηρεάζει τις πολιτικές αποφάσεις. Πολλοί αναλυτές προειδοποιούν ότι επιδείνωση των σχέσεων με την Τουρκία μπορεί να επηρεάσει την οικονομία της Ένωσης, σε ένα πιθανό ντόμινο από την κατάρρευση της Τουρκικής οικονομίας. Ακόμη και κάποιες χώρες με μικρότερη επιρροή, όπως η Μάλτα, διάκεινται αρνητικά στην υιοθέτηση λόγω δικών τους συμφερόντων.
Στον αντίποδα των επιφυλακτικών, βρίσκεται μία ομάδα χωρών που έχει σύγκρουση συμφερόντων με την Τουρκία και που αντιλαμβάνονται ευρύτερα τους γεω-στρατηγικούς κινδύνους που επιφέρει ο νέο-οθωμανικός επεκτατισμός του Ταγίπ Ερντογάν. Η Αυστρία έχει υιοθετήσει την πλέον σκληρή στάση έναντι της Τουρκίας, θεωρώντας ότι η Ευρώπη γίνεται αντικείμενο εκβιασμού στο μεταναστευτικό – προσφυγικό ζήτημα. Ο Αυστριακός καγκελάριος Κουρτς έχει πολλάκις ζητήσει από την Ευρώπη να ακυρώσει την τουρκική υποψηφιότητα για ένταξη στην Ένωση. Η Γαλλία από την άλλη πλευρά έχει κινητοποιηθεί από τις ηγεμονικές κινήσεις της Τουρκίας στην Μεσόγειο. Τα ενεργειακά της συμφέροντα στη Μεσόγειο είναι ισχυρά και βλέπει τις Ελλάδα και Κύπρο ως ανάχωμα των Τούρκων. Αρκετές χώρες επίσης της Ανατολικής Ευρώπης, στέκονται κριτικά στην στενή ρωσο-τουρκική συνεργασία και στα προσκόμματα που δημιουργεί η Άγκυρα στην στρατιωτική τους προστασία από το ΝΑΤΟ. Μόλις πριν 9 μήνες η Τουρκία μπλόκαρε στο ΝΑΤΟ το σχέδιο στρατιωτικής προστασίας της Πολωνίας, της Λετονίας, της Λιθουανίας και της Εσθονίας από τη Ρωσία, επικαλούμενη την άρνηση του Οργανισμού να αναγνωρίσει ως τρομοκράτες κούρδους μαχητές.
Στο πλαίσιο αυτό η Ελλάδα έχει στη Σύνοδο μία σειρά ευκαιριών, αλλά και προκλήσεων. Στόχος της Αθήνας είναι η υιοθέτηση μίας λίστας ουσιαστικών κυρώσεων έναντι της Τουρκίας, προκειμένου να λειτουργήσει ως αντίβαρο στην τουρκική απειλή σε περίπτωση εκ νέου παραβίασης των εθνικών αλλά και ευρωπαϊκών κυριαρχικών δικαιωμάτων. Η ενεργοποίησή της σε αυτό το στάδιο δεν αποτελεί επιλογή της ελληνικής πλευράς. Στόχος δεν είναι η διατήρηση της έντασης με την Τουρκία, αλλά η προσέλευσή της σε διάλογο χωρίς την παρουσία οποιασδήποτε μορφής απειλής. Η αυτόματη ενεργοποίηση μέρους των κυρώσεων σε περίπτωση υποτροπής της Τουρκίας θα πρέπει να είναι εκ των ων ουκ άνευ, άλλως θα δίδεται η δυνατότητα στην Τουρκία να δημιουργεί εντάσεις κατά το δοκούν και να επαναδιαπραγματεύεται στη συνέχεια με την Ευρώπη.
Έτερος στόχος της χώρας μας είναι η επέκταση των κυρώσεων για τις παραβιάσεις στις κυπριακές θαλάσσιες ζώνες εκ μέρους της Τουρκίας. Οι κυρώσεις – χάδι του 2019 είναι εμφανές ότι άσκησαν μηδενική επιρροή και η Τουρκία συνέχισε τις έρευνες και τις γεωτρήσεις στις περιοχές δικαιοδοσίας της Λευκωσίας. Η στάση της Αθήνας θα πρέπει να είναι σκληρή και να στοιχηθεί με τις προσπάθειες του Κύπριου προέδρου, ο οποίος πολύ πιθανά θα ασκήσει το δικαίωμα της αρνησικυρίας (βέτο), στο θέμα των κυρώσεων για τη Λευκορωσία, αν δεν επεκταθούν οι κυρώσεις προς την Τουρκία. Η υποστήριξη της Αθήνας είναι σημαντική όχι μόνο γιατί συνδεόμαστε με την Κύπρο. Ακόμη και αν αφορούσε σε μια άλλη τρίτη χώρα, η ανοχή θα παγιώσει τη σημερινή κατάσταση και η Ελλάδα δεν μπορεί να επιτρέψει την παραβίαση κυριαρχικών δικαιωμάτων μίας άλλης Ευρωπαϊκής χώρας από την Τουρκία, ειδικά της Κύπρου. Αρνητική θα πρέπει να παραμείνει η στάση της Αθήνας στο ενδεχόμενο οποιασδήποτε πολυμερούς συνεργασίας προταθεί για την περιοχή, χωρίς τη συμεμτοχή της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Θεωρείται δεδομένο ότι η Τουρκία θα εξαντλήσει τις διπλωματικές της προσπάθειες προκειμένου να ξεχωρίσει την περίπτωση της Κύπρου, επικαλούμενη τα δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων, με στόχο να την απομονώσει στη Σύνοδο Κορυφής και να συντηρήσει τις παράνομες πράξεις της στην μεγαλόνησο. Ταυτόχρονα προσπαθεί να αποφύγει τις κυρώσεις, αναφερόμενη στην κίνηση καλής θέλησης να απομακρύνει το ερευνητικό σκάφος και επιστρέφοντας στο διάλογο με την Ελλάδα, μέσω της επικείμενης έναρξης των διερευνητικών επαφών.
Η Ευρώπη καλείται να λάβει σημαντικές αποφάσεις για το μέλλον της. Η μέχρι τώρα αμηχανία έναντι της Τουρκίας και η πρόταξη του εθνικού συμφέροντος έναντι της ανάπτυξης κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής άμυνας και εξωτερικών υποθέσεων δημιουργεί αργά αλλά σταθερά υπαρξιακή κρίση στην Ευρώπη. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η Ένωση ήρθε ως απάντηση σε δύο παγκοσμίους πολέμους, κυρίως ως χώρος ειρήνης και όχι απλά ως χώρος ελεύθερης μετακίνησης προσώπων, προϊόντων και υπηρεσιών. Ως εκ τούτου, η αποτυχία αναχαίτισης της τουρκικής προκλητικότητας από τη Ένωση δεν θα αποτελέσει απλά μία διπλωματική αποτυχία του Ελληνισμού, αλλά ολόκληρης της Ευρώπης να προασπίσει τα θεμελιώδη ελατήρια ύπαρξής της.
Αλέξανδρος Δεσποτόπουλος, διεθνολόγος
