– Όλοι οι Χριστιανοί έχουν καθήκον να προσεύχονται.
Όπως αναφέρει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, όλοι πρέπει να επιδιδόμαστε στην προσευχή και να μνημονεύουμε το όνομα του Θεού περισσότερο κι από την αναπνοή μας. Η προσευχή είναι συνομιλία με τον Θεό.
Εκτός από τις καθιερωμένες προσευχές, την πνευματική μελέτη και την ψαλμωδία, υπάρχουν και οι μετάνοιες, ως απαραίτητο συμπλήρωμα της πνευματικής εργασίας.
Οι μετάνοιες είναι προσκύνηση του Θεού. Κάνουμε κάτι που ο διάβολος δεν μπορεί με τίποτα να κάνει, δηλαδή δεν γονατίζει, δεν προσκυνά τον Θεό.
Ο τρόπος με τον οποίο γίνονται είναι ο εξής: Αφού κάνουμε τον σταυρό μας, γονατίζουμε. Και αφού αγγίξουμε με το μέτωπό μας τη γη, σηκωνόμαστε όρθιοι και το επαναλαμβάνουμε. Κάθε φορά που κάνουμε μία μετάνοια, λέμε και το: «Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με». Είναι άσκηση πνευματική και σωματική, καθώς συμμετέχει και το σώμα μας στη λατρεία του Θεού.
Το γονάτισμα συμβολίζει την πτώση και την αμαρτία μας. Ενώ η ανόρθωση συμβολίζει τη μετάνοια και την υπόσχεση να ζήσει κανείς βίο αναστημένο. Ο Μέγας Βασίλειος αναφέρει ότι με κάθε γονυκλισία και ανόρθωση δείχνουμε έμπρακτα ότι εξαιτίας της αμαρτίας μας πέσαμε στη γη, όμως εξαιτίας της φιλανθρωπίας του Δημιουργού μας «εις ουρανόν ανεκλήθημεν». Με τις μετάνοιες δείχνουμε ότι είμαστε ταπεινοί δούλοι του Θεού. Με τρόπο αισθητό εκδηλώνουμε τον σεβασμό και την ευγνωμοσύνη μας απέναντι στον Θεό.
Λένε μερικοί: «Για ποιο λόγο να κάνουμε μετάνοιες;». Δεν έχει ανάγκη ο Θεός από τις δικές μας μετάνοιες, αλλά εμείς νιώθουμε την ανάγκη να κάνουμε μετάνοιες, γιατί αυτό μας αναπαύει. Όλος ο ουράνιος κόσμος δοξολογεί και προσκυνά τον Θεό. Εμείς, παρόλο που ζούμε μέσα στην αμαρτία, απολαμβάνουμε τις ευλογίες του Θεού, αισθανόμαστε την παρουσία Του στη ζωή μας, κι έτσι θέλουμε να ευχαριστήσουμε και να υμνήσουμε τον Θεό. Γιατί λοιπόν να μην πέσουμε κάτω να Τον προσκυνήσουμε; Οι Άγιοι χαίρονταν να προσκυνάνε κάθε μέρα τον Κύριο, κάνοντας εκατοντάδες ή και χιλιάδες μετάνοιες.
Αυτή είναι η στάση που πρέπει να έχει το πλάσμα απέναντι στον Πλάστη του. Πέφτουμε στα πόδια του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού και Τον ικετεύουμε να μας συγχωρήσει τα αμαρτήματα και να μας ελεήσει.
Πολύ ευλογεί ο Θεός αυτόν που κάνει μετάνοιες. Με τον κόπο που καταβάλλουμε, προσελκύουμε τη χάρη του Θεού κι έρχεται στην ψυχή γαλήνη, χαρά και ανάπαυση. Ο Χριστιανός ταπεινώνεται. Η καρδιά γλυκαίνεται κι έρχεται σε κατάσταση συντριβής και κατάνυξης. Η προσευχή είναι πιο θερμή, πιο καρδιακή και έμπονη. Η σωματική άσκηση θερμαίνει το αίμα και το σώμα, και αποκτά κάποιος ζωηρότερη διάθεση για πνευματικό αγώνα. Αντιμετωπίζει κανείς και το πρόβλημα της ακηδίας και της ραθυμίας. Πέρα από τις θετικές επιδράσεις στην ψυχή, ωφελείται και το σώμα, γιατί γυμνάζεται.
Ο αριθμός των μετανοιών είναι ανάλογος των σωματικών και πνευματικών δυνάμεων του καθενός. Έτσι, ένας που έχει δυνατό και υγιές σώμα θα πρέπει να κάνει περισσότερες μετάνοιες από έναν που διαθέτει ασθενικό και αδύναμο σώμα. Οπωσδήποτε, να μην ξεπερνάμε τις αντοχές και τις δυνάμεις μας. Αλλά και από την άλλη μεριά, να μην προφασιζόμαστε φανταστικές ασθένειες ή αδυναμία, προκειμένου να μην κάνουμε μετάνοιες. Ειδικά, όταν είμαστε νέοι στην ηλικία, να κάνουμε μετάνοιες, γιατί όταν περάσουν τα χρόνια και γεράσουμε ή ασθενήσουμε, το σώμα πλέον δεν μπορεί να ακολουθεί.
Εκείνο που έχει σημασία δεν είναι ο αριθμός των μετανοιών, αλλά να συνοδεύονται από πραγματική μετάνοια. Να νοιαζόμαστε όχι για την ποσότητα, αλλά για την ποιότητα. Ο,τι κάνουμε, να το κάνουμε με συναίσθηση και με αγάπη προς τον Χριστό, χωρίς υπολογισμούς και σκέψεις.
Η ουσία της προσευχής και των μετανοιών δεν συνίσταται στο πλήθος, αλλά στην προσοχή και τη συμμετοχή της καρδιάς την ώρα που γίνονται, έτσι ώστε να τρέφουν και να ζωογονούν την ψυχή. Να κάνουμε τις μετάνοιες με ευλάβεια, με ζήλο και αγάπη. Να κάνουμε όσες μπορούμε. Όχι τυπικά και ψυχρά ούτε με ιδιοτέλεια. Να μη γίνονται με βία και πίεση, αλλά ήρεμα και αβίαστα, για να έρθει όφελος στην ψυχή.
Κάποτε σε ένα μοναστήρι ζούσε ένας μοναχός, ο οποίος ήταν έγκλειστος. Και αυτό που τον ξεχώριζε κυρίως ήταν οι πολλές μετάνοιες. Έκανε κάθε μέρα στο κελί του 3000 εδαφιαίες μετάνοιες. Η παλιά πόρτα του κελιού του είχε μία τρυπούλα κι όταν κάποιος μοναχός περνούσε από έξω έριχνε και μία ματιά στον ασκητή μοναχό, που συνήθως έκανε μετάνοιες. Το αντιλήφθηκε αυτό ο έγκλειστος μοναχός κι άρχισε να πιστεύει για τον εαυτό του ότι ήταν ξεχωριστός από τους άλλους. Όσο περνούσε ο καιρός δεχόταν με ευχαρίστηση αυτούς τους λογισμούς και φύτρωσε στην ψυχή του το θανάσιμο πάθος της υψηλοφροσύνης.
Ο ηγούμενος του μοναστηριού φωτίστηκε από τον Θεό για την κατάσταση του μοναχού και πήγε κι έκλεισε τη μικρή τρύπα στην πόρτα του κελιού του. Έτσι κανείς πλέον δεν μπορούσε να τον δεί να κάνει τις μετάνοιές του. Αμέσως ο μοναχός «έχασε τη δύναμή του». Από 3000 μετάνοιες προσπαθούσε να κάνει 30 κι ούτε αυτές μπορούσε. Τότε του είπε ο ηγούμενος να κάνει κάθε μέρα 3 μετάνοιες!
Καλύτερα λοιπόν λίγες μετάνοιες με ταπείνωση, παρά πολλές με υπερηφάνεια. Οι μετάνοιες χωρίς μετάνοια δεν αξίζουν τίποτα. Οι μετάνοιες και γενικά η προσευχή που γίνεται μηχανικά, απλά για να συμπληρωθεί ένας καθορισμένος αριθμός, όχι μόνο δεν ωφελεί, αλλά βλάπτει. Οδηγεί στην έπαρση και τη σκληροκαρδία, αντί για την ταπείνωση.
Στον αγώνα λοιπόν που κάνουμε να μετανοήσουμε, ας έχουμε στον νού μας και τις μετάνοιες. Σημαντικό έργο επιτελούμε για την ψυχή μας. Και μία μόνο μετάνοια να κάνουμε την ημέρα, για τον Θεό έχει πολύ μεγάλη αξία!
